اصطلاحی است که قانون تجارت در مورد کسانی که به کسب و کار و حرفه معین اشتغال داشته و در عرف تجارتی، تاجر نامیده نمی شوند، به کار برده و آنها را از الزامات و تکالیفی که برای تاجر مقرر نموده، معاف کرده است.مثلا ماده 6 قانون تجارت ملزم نکرده که دارای دفاتر تجارتی باشند.در حالی که همین ماده هر تاجری را ملزم به داشتن دفاتر تجارتی می کند.ماده 16 قانون تجارت کسبه جزء را از ثبت نام در دفاتر ثبت تجارتی که هر تاجری باید نام خود را در آن ثبت کند، معاف نموده است.
گرچه در قانون تجارت کسبه ی جزء تاجر محسوب می شوند ولی از بعضی الزامات قانونی مثل داشتن دفاتر تجارتی (روزنامه،کل، دارایی و کپیه) و یا ثبت اسم در دفاتر تجارتی در نقاطی که قوه قضائیه تاسیس کرده است معاف هستند.
به موجب نظامنامه ماده 19 ق.ت.مصوب رئیس قوه قضائیه در روزنامه رسمی مورخ 8/12/1380 افراد حقیقی با شرایط زیر کسبه جزء محسوب می شوند:
1- کسبه، پیشه وران، تولیدکنندگان و نظایر آنها که میزان فروش سالانه آنان از مبلغ یکصد میلیون ریال (10.000.000 تومان) تجاوز نکند.
2- ارائه دهندگان خدمات در هر زمینه ای که مبلغ دریافتی آن ها در قبال خدمات ارائه شده در سال از مبلغ پنجاه میلیون ریال (5.000.000 تومان) تجاوز نکند.
پس با این نظامنامه کسبه جزء مشخص شدند: کسبه یعنی هر فردی که مشغول به کسب و کار است چه خواروبار فروش و چه میوه فروش، پیشه وران یعنی کسانی که به وسیله انجام کاری و تغییر در اشیاء امرار معاش می کنند مانند نجاران و آهنگران، تولید کنندگان یعنی کسانی که جنسی را تولید می کنند مانند لباس، کفش و امثال آنها و افرادی مانند این ها اگر فروش سالانه آن ها از یکصد میلیون ریال بیشتر نشود کسبه جزء محسوب می شوند.البته این نرخ و قیمت معمولا در هر سال باید تعدیل گردد که توسط رئیس قوه قضائیه این تعدیل رخ می دهد.
افراد دیگری که خدمات ارائه می دهند مانند خدمات رایانه ای یا خدمات پستی اگر درآمد دریافتی آن ها در قبال خدمات بیش از پنجاه میلیون ریال نباشد کسبه جزء محسوب می شوند.البته چنانچه اشاره شد این مبلغ باید هر سه سال یکبار تعدیل شود تا نسبت به تورم روز و مسائل اقتصادی دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد.
فعالیت های کسبه ی جزء مستلزم ثبت در دفاتر امور صنفی محل فعالیت (ادارات بازرگانی) و کسب مجوز از ادارات اماکن محل فعالیت(نیروی انتظامی) است. شرکت های کسبه ی جزء وفق ماده ی 34 الحاقی مورخ 20/4/1313 به آیین نامه اجرایی ثبت شرکت های تجاری می توانند موضوع همکاری خود را بعنوان قرارداد بین دو یا چند نفر در دفاتر اسناد رسمی کشور ثبت نمایند.از طرفی فعالیت تجارتی کسبه جز نظیر مغازه ها،دکاکین و امور خدماتی و تاسیساتی تابع ضوابط و مقررات قانون نظام امور صنفی است .
• ثبت محل کسب برای کسبه جزء
کسبه های جزء معاف از تشکیل و تأسیس دفتر تجاری هستند.اما آنها می توانند موضوع فعالیت خود را در قالب یک قرارداد بین طرفین، به ثبت دفاتر اسناد رسمی کشور برسانند.فعالیت های تجاری این کسبه از قوانین و مقررات نظام امور صنفی کشور، زیر مجموعه وزارت بازرگانی، تبعیت می کند.از آنجایی که به دلیل ارتباط این افراد با جامعه و نوع فعالیت آنها ، بایستی بر عملکرد اجتماعی آن ها نظارتی وجود داشته باشد، بنابراین کسبه جزء موظفند محل کسب خود را در دفاتر امور صنفی مربوط به موضوع فعالیت خود ثبت نموده و از اداره اماکن مجوز دریافت نمایند.